Nieuwe technologieën en nieuwe samenwerkingen
Digitalisering speelt een grote rol in de nieuwe technieken waar inspecties mee te maken hebben: enerzijds wordt van de publieke dienst en dus ook van inspecties meer verwacht, bijvoorbeeld dat beschikbare data meer en slimmer wordt (her)gebruikt om dienstverlening en toezicht effectiever en proactiever te maken. Tegelijk heeft de publieke dienst een zware verantwoordelijkheid om daarbij steeds rechtsstatelijkheid, democratische verantwoording en publieke belangen als privacy en gelijke behandeling te borgen en bewaken en moet deze zich dus bewust zijn van ethiek en risico’s als gevolg van inzet van Artificial Intelligence (AI)/algoritmen en gebruik van data. Digitalisering heeft daarnaast grote impact op de maatschappij en daarmee op de toezichtdomeinen van inspecties. Die ontwikkelingen in de domeinen leiden tot nieuwe risico’s en nieuwe vraagstukken en vereisen daarom nieuwe kennis, vaardigheden en inzichten bij inspecties.
Maatschappelijke verwachtingen en (ontwikkeling van) digitalisering naast elkaar, leggen een verschil bloot. Burgers zien een ontwikkeling van digitalisering en verwachten een stevige rolinvulling van de publieke dienst, met name ten behoeve van het waarborgen van hun (grond)rechten. De ontwikkeling van digitalisering gaat echter in een hoog tempo; beleidsvorming en wet- en regelgeving zijn dan niet altijd in staat om met dit tempo mee te bewegen. Inspecties spelen ook hier een belangrijke rol en kunnen zowel richting de burger (voorlichting, dialoog) als de ketenpartners in beleid en wet- en regelgeving (signaleren/agenderen, kennisuitwisseling) een bijdrage leveren om dit verschil te beperken.
Deze ontwikkelingen zijn niet nieuw: alle inspecties worden hier al langer mee geconfronteerd en werken al intensief om hierop aan te passen en erin mee te gaan. Maar de urgentie en het belang blijven onverminderd hoog. En daarmee het belang om daarin samen te werken, om snelheid en effectiviteit in de eigen ontwikkeling te maximaliseren. Tegen die achtergrond vult de Inspectieraad dan ook de portefeuille digitalisering in.
Relevantie voor het publiek belang
Met de activiteiten in de portefeuille digitalisering willen we de bijdrage van de inspecties aan het borgen van publieke belangen versterken. We investeren gezamenlijk in kennis over en toepassing van digitale ontwikkelingen en maken zo het toezicht effectiever. Door de resultaten voor een breed publiek zichtbaar te maken, kunnen we het vertrouwen in het toezicht versterken. Daarnaast gebruiken we de kennis die we opdoen voor de reflectieve functie van ons toezicht en versterken die door onze kennis te bundelen. Denk bijvoorbeeld aan de kennis die we door ons toezicht opdoen over cybersecurity of de effecten van inzet van AI in onze toezichtdomeinen.
Thema’s voor netwerk en uitwerking
De portefeuille digitalisering omvat vooralsnog in ieder geval een viertal thema’s: toezicht op AI, toezicht met AI, cybersecurity en databewustzijn. Daarnaast hanteren we een 'backlog' van thema’s die we monitoren, maar waarop we in de samenwerking in Inspectieraad verband nog niet intensief inzetten. Momenteel is dat bijvoorbeeld het onderwerp 'citizen science'. Die inzet verhogen we uiteraard als zich daarvoor een goede gelegenheid voordoet of als de urgentie van samenwerking toeneemt.
Toezicht op AI
Door de snelle ontwikkeling in AI en het gebruik ervan in de toezichtdomeinen van de inspecties is het nodig dat alle toezichthouders kennis en expertise ontwikkelen voor het toezicht op AI en de risico’s die de inzet ervan binnen hun domein met zich meebrengt. Ambitie voor dit onderdeel van de portefeuille is een gemeenschappelijke basis daarvoor te creëren. Een dergelijke stevige basis kan dan ook dienstbaar zijn als nieuwe regelgeving – bijvoorbeeld vanuit AI – een stevige inzet van toezicht vergt.
Voor het onderwerp 'Toezicht op AI' is sinds medio 2020 een brede werkgroep actief waarin naast rijksinspecties ook markttoezichthouders en andere verwante rijksorganisaties participeren. Deze werkgroep komt regelmatig bijeen om nieuw opgedane kennis en ervaringen uit te wisselen. Belangrijke inzet voor de portefeuille digitalisering is deze groep te faciliteren en stimuleren en de uitgewisselde kennis en ervaringen uit te werken in – onder andere - toezichtkaders voor AI.
Toezicht met AI
Vrijwel alle bij de Inspectieraad aangesloten organisaties zijn bezig met de ontwikkeling van inzet van AI en algoritmen in hun toezicht. Ambitie voor dit deel van de portefeuille digitalisering is die ontwikkeling door kennisopbouw, uitwisseling en samenwerking te stimuleren, gezamenlijk te werken aan het laten renderen van die ontwikkelingen en te werken aan een verantwoorde inzet.
Voor datagedreven toezicht bestaat al langere tijd een community van datascientists die elkaar onder andere via het Netwerk Publiek Toezicht goed weten te vinden. Daarnaast werken we aan het opstellen van een gezamenlijk kader voor het verantwoord omgaan met data en inzetten van AI. Daarbij bouwen we voort op wat bij 'toezicht op AI' wordt ontwikkeld en kaderstellende documenten zoals dat van Minister van BZK over ‘AI, publieke waarden en mensenrechten’ en de “Richtlijnen voor het toepassen van algoritmen door overheden” van de minister voor Rechtsbescherming.
Toezicht en cybersecurity
De afgelopen jaren zijn er verschillende cybersecurity incidenten geweest. Voorbeelden zijn de Citrix-casus, Universiteit van Maastricht, de GGD systemen en de gijzeling bij de NWO. Maar ook mogelijke spionage software in datacenters of digitale infiltratie in drinkwatersystemen en elektriciteitsnetten. Het laat zien dat digitaal falen van belangrijke dienstverlening in de maatschappij niet meer zo bijzonder is. Hetzij door actieve dreigingen dan wel door nalatigheid, menselijke fouten bij de dienstverlener of systeem falen. Cybersecurity wordt vaak geassocieerd met hackers in hoodies, maar dit is een te beperkte opvatting van het begrip. Het gaat in feite om alle risico’s ten aanzien van digitale systemen, producten en diensten. Koppel dit aan het oprukken van een digitale infrastructuur op alle terreinen in de maatschappij, van onderwijs tot zorg en van landbouw tot defensie en het beeld begint te dagen.
De digitale dreiging is inmiddels permanent. Daarom is het nodig dat alle toezichthouders kennis en expertise ontwikkelen en bundelen voor het toezicht. Net als bij het toezicht op AI is de ambitie voor dit onderdeel van de portefeuille eveneens een gemeenschappelijke basis daarvoor te creëren. Ook voor cybersecurity is een werkgroep actief waarin kennis en ervaringen worden uitgewisseld.
Databewustzijn
Voor de portefeuille digitalisering is ook het databewustzijn van en in de organisatie een belangrijk thema. Denk daarvoor bijvoorbeeld aan ontwikkeling van het databewustzijn en de data-geletterdheid van inspecteurs, de samenwerking tussen primair proces en datascientists en de organisatie van de verantwoordelijkheid voor datamanagement, waaronder de kwaliteit van data, de mogelijkheden en begrenzingen voor het delen van data en de vraag welke data uit toezicht en inspecties actief openbaar gemaakt zou kunnen worden. Deze aandacht bestaat ook vanuit de portefeuille professionalisering. Gezamenlijk wordt bepaald waar goede mogelijkheden voor samenwerking en uitwisseling tussen inspecties liggen.