Wet op de rijksinspecties

Wet op de rijksinspecties

Een chronologisch overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in het proces dat moet leiden tot een Wet op de rijksinspecties. De genoemde data voor de toekomst (2024-2025) zijn slechts indicatief en daarom cursief.

1. 2020

   1. 28 januariKamervragen over vermeende beïnvloeding

      Kamerlid Maarten Groothuizen stelt mondelinge vragen over de beïnvloeding van rapporten van de Inspectie Justitie en Veiligheid. Naar aanleiding van berichtgeving daarover in het AD wordt de minister van J&V bevraagd over mogelijke oneigenlijke beïnvloeding van rapporten van de Inspectie Justitie en Veiligheid.

   2. 4 maartKamerdebat over vermeende beïnvloeding

      Debat in de Tweede Kamer over vermeende beïnvloeding van enkele inspectierapporten en daarmee over de onafhankelijkheid van het inspectietoezicht.

   3. 10 maartMotie aangenomen over positie en onafhankelijkheid

      Kamer neemt motie aan: 'verzoekt de regering, de Kamer te informeren hoe uitvoering zal worden gegeven aan de voorstellen om de inspectie beter te positioneren en de onafhankelijkheid te waarborgen.'

   4. 16 juniAdvies Raad van State

      In een advies van de Raad van State komt de (on-)gewenste beperking van de ministeriële verantwoordelijkheid voor de rijksinspecties kort aan de orde. 
      'De vraag in welke gevallen en op welke wijze onafhankelijke oordeelsvorming in het kader van de uitoefening van overheidstaken wettelijk moet worden  gewaarborgd, ... hangt direct samen met andere fundamentele vragen .... : in hoeverre beschikken departementen en de daar werkzame ambtenaren nog over de vereiste specifieke deskundigheid en in hoeverre is de onafhankelijke oordeelsvorming in de departementale en ambtelijke context nog voldoende gegarandeerd? Wanneer deze vraag ontkennend wordt beantwoord, zal de behoefte sterker zijn om overheidstaken bij wettelijk verankerde onafhankelijke instellingen te beleggen. Een voorbeeld waarbij dat op dit moment nadrukkelijk aan de orde is, betreft de rol van de inspecties.'

   5. 26 juniEerste brief Inspectieraad aan BZK met 5 voorstellen

      In een brief aan de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties doet de Inspectieraad vijf concrete voorstellen die de onafhankelijkheid van inspecties stevig kunnen verankeren.
      De Inspectieraad pleit voor het wettelijk regelen van de Aanwijzingen inzake rijksinspecties uit 2017. Daarin zijn eenduidige rijksbrede regels vastgelegd over de positie en het functioneren van de rijksinspecties binnen de ministeries. De Inspectieraad kondigt aan om later in 2020 met een bredere beschouwing over het publiek vertrouwen te komen en wat dit vraagt van het samenspel van beleid, uitvoering en toezicht. Staatssecretaris Knops geeft aan een inhoudelijke reactie op de brief over te laten aan een volgend kabinet.
      Zie ook een artikel in De Volkskrant.

   6. 10 decemberTweede brief aan BZK

      Tweede brief van de Inspectieraad op verzoek van de staatssecretaris; deze gaat in op de bijdrage die de Rijksinspecties kunnen en willen leveren aan behoud en versteviging van publiek vertrouwen. En gaat nogmaals in op de wenselijkheid van een wettelijke grondslag voor de Aanwijzingen inzake rijksinspecties. Daarbij benoemt de Inspectieraad ook de specifieke onderwerpen die in zijn ogen een wettelijke grondslag behoeven: aanwijzingsbevoegdheid, beleidsregels, werkprogramma en financiering.

2. 2021

   1. 13 aprilBrief aan informateur

      Inspectieraad stuurt een brief aan de informateur. Daarin schetst de Inspectieraad wat de rijksinspecties kunnen bijdragen aan het vergroten van het publieke vertrouwen in het functioneren van de overheid. Om die rol echt te kunnen waarmaken is een sterkere juridische basis nodig onder hun onafhankelijke positie in de vorm van een Wet op de rijksinspecties, en zeggenschap over de voor de inspecties beschikbare budgetten.

   2. 29 aprilMotie naar aanleiding van kinderopvangtoeslagaffaire

      Motie Kamerlid Anne Kuik ‘constaterende dat de kinderopvangtoeslagaffaire meerdere weeffouten in het Nederlandse politieke en bestuurlijke systeem heeft blootgelegd; …. verzoekt de regering, om een kaderwet toezicht in te dienen die onafhankelijkheid van toezichthouders borgt’. 

   3. 29 novemberMinisteriële regeling IBTD

      Nadat de Kamer eerder dit jaar heeft gevraagd om het borgen van de onafhankelijkheid van de nieuw op te richten Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane, komen daarvoor extra waarborgen in de ministeriële regeling IBTD.

   4. 10 decemberOnderzoeksrapport ondersteunt pleidooi

      De uitkomsten van de brede evaluatie van de kaders voor rijksorganisaties op afstand ondersteunen het pleidooi van de Inspectieraad voor een wettelijke verankering van de positie van rijksinspecties. Het rapport ‘Heldere kaders voor soepel samenspel’ van onderzoeksbureau AEF is naar de Tweede Kamer gestuurd. 

   5. 15 decemberWet aangekondigd in nieuw coalitieakkoord

      Als een van de voorstellen om de democratische rechtsorde en zijn instituties te versterken wordt in het coalitieakkoord van Rutte IV een Wet op de rijksinspecties aangekondigd. Die wet moet zorgen voor een betere borging van de onafhankelijkheid van de rijksinspecties en daarmee bijdragen aan het vertrouwen tussen burgers en overheid.
      Over dit voornemen:  
      'We zorgen voor een betere borging van de onafhankelijkheid van inspecties. Het kabinet zal daartoe een voorstel uitwerken voor een Wet op de rijksinspecties.'

3. 2022

   1. 22 juniDerde brief Inspectieraad aan BZK

      In een brief aan de minister van BZK benoemt de Inspectieraad zeven elementen die zouden moeten staan opgenomen in de nieuwe wet. In het kort:
      1.    Minister stuurt werkplan en jaarverslag direct door naar Staten Generaal.
      2.    IG licht desgewenst haar verslag in Kamer toe en zorgt voor externe evaluatie iedere vijf jaar.
      3.    Minister biedt inspectierapporten direct aan Kamer aan.
      4.    IG is zelf budgethouder en verantwoordelijk voor bedrijfsvoering van een rijksinspectie.
      5.    Minister kan een rijksinspectie wel algemene maar geen bijzondere aanwijzingen geven.
      6.    Medewerkers van organisatieonderdelen van het Rijk moeten meewerken in het geval van toezicht door een inspectie.
      7.    IG communiceert op verzoek rechtstreeks met Eerste of Tweede Kamer. 

   2. 27 juniInitiatiefnota Omtzigt

      Kamerlid Omtzigt dient een initiatiefnota in over 'Voorstellen ter versterking van de onafhankelijkheid van rijksinspectie'. Hierin staan, als input voor een nieuwe wet op de rijksinspecties, voorstellen over zes thema’s: 
      1. Beperking van bevoegdheden van bewindspersonen ten aanzien van rijksinspecties. 
      2. Versterking van de onafhankelijkheid van de leiding van rijksinspecties. 
      3. Vestiging van een budgetrecht van rijksinspecties. 
      4. Voorkómen van oneigenlijke beïnvloeding. 
      5. Versteviging van de politiek-maatschappelijke informatiefunctie. 
      6. Vermindering van conflicterende belangen van ministeries en rijksinspecties.

   3. 9 septemberKabinetsreactie

      Het Kabinet onderstreept in de 'Kabinetsreactie brede evaluatie organisatiekaders van overheidsorganisaties op afstand' het belang van onafhankelijk toezicht. Daarom werkt het aan de totstandkoming van een Wet op de rijksinspecties, zoals aangekondigd in het coalitieakkoord. In deze Kabinetsreactie kondigt het kabinet een Hoofdlijnenbrief naar de Tweede Kamer aan. Die zal ingaan op de drie ingediende moties, de Initiatiefnota Omtzigt en de brief van de Inspectieraad. 

   4. 30 septemberHandreiking Governance

      De Inspectieraad brengt de Handreiking Principes en Uitgangspunten Governance Rijksinspecties (kort: Handreiking Governance) uit. Daarin staan uitgangspunten voor een goede samenwerking tussen beleidsmakers, uitvoeringsorganisaties en toezichthouders. De handreiking kan worden gebruikt bij het maken van concrete werkafspraken tussen inspecties en departementen.

4. 2023

   1. 17 februariMinister stuurt kabinetsreactie/Hoofdlijnenbrief naar Kamer

      De minister van BZK stuurt de Kabinetsreactie op de initiatiefnota Omtzigt naar de Tweede Kamer. (oorspronkelijk al in december 2022 gepland)

   2. 24 februariAardgasrapport: Versterk positie van toezichthouder

      Presentatie van het eindrapport ‘Groningers boven aardgas’. De parlementaire enquêtecommissie doet in aanbeveling vijf ‘Versterk de positie van de toezichthouder’ drie concrete voorstellen die in het algemeen de positie van toezichthouders moet versterken: 
      1.    betrek de bevindingen uit dit rapport bij het debat over de nieuwe wet en neem de zeven elementen, die volgens de IR in de nieuwe wet moeten staan (juni 2022), over. 
      2.    Introduceer de optie van een collegiaal bestuur bij de toezichthouder. 
      3.    Geef meer escalatiemogelijkheden aan de toezichthouder bij systemen die ‘too big to fail’ zijn. 

   3. 12 meiVierde brief aan minister BZK

      In een brief aan de minister van Binnenlandse Zaken benoemt de Inspectieraad vier aandachtspunten voor het lopende wetstraject. 

      1. Onafhankelijkheid gaat prima samen met ministeriële verantwoordelijkheid
      2. Rijksinspecties maken zelf hun werkprogramma
      3. Maak geen onderscheid tussen inspecties
      4. Wet moet het karakter houden van een Kaderwet

      De brief wordt doorgeleid naar de Kamer ter voorbereiding op het notaoverleg van 12 juni. 

   4. 9 juniMediaberichten

      In De Volkskrant verschijnt een opiniestuk van de Inspectieraad over politiek-ambtelijke verhoudingen en de noodzaak van echte onafhankelijkheid van inspecties. Ook verschijnt er op de voorpagina van NRC een interview met de voorzitter Inspectieraad en IG SodM. ('Hou de politiek buiten het toezicht')

   5. 12 juniNotaoverleg over initiatiefnota Omtzigt

      Het Notaoverleg van de vaste Kamercommissie Binnenlandse Zaken over de initiatiefnota van Pieter Omtzigt en de aanstaande wet op de rijksinspecties verliep positief. Er is duidelijk sprake van een gedeelde urgentie om de onafhankelijkheid van de rijksinspecties wettelijk stevig te borgen maar er zijn nog discussiepunten. 

   6. 7 juliVal kabinet

      Het kabinet Rutte IV treedt af. BZK wekt vooralsnog op volle kracht door aan de wet. Medio september zal duidelijk worden of dit onderwerp politiek controversieel wordt verklaard, ofwel pas weer behandeld gaat worden na het aantreden van een nieuw kabinet.

   7. 12 septemberNiet controversieel

      Het onderwerp Wet op de rijksinspecties is niet controversieel verklaard door de Tweede Kamer. De voorbereiding van de wet op de rijksinspecties kan doorgaan. 

   8. HerfstVertraging

      Er ontstaat onduidelijkheid over de voorbereiding van de wet en de volgende stap daarin: de start van de internetconsultatie, waarbij geïnteresseerde burgers suggesties kunnen doen voor verbetering van nieuwe wet- en regelgeving in voorbereiding.

5. 2024

   1. 15 januariBrief aan informateur

      De Inspectieraad stuurt een brief aan informateur Ronald Plasterk met een oproep aan de formerende partijen: maak indiening van het wetsvoorstel onderwerp van een coalitieakkoord, er is geen tijd meer te verliezen.

   2. Voorjaar 2024Concept wetsvoorstel

      BZK stuurt de concept tekst van het wetsvoorstel en de memorie van toelichting ter afstemming aan de Inspectieraad en aan de departementen, die een inhoudelijke reactie geven.

   3. 16 meiBekendmaking Hoofdlijnenakkoord

      Vier partijen (PVV, VVD, BBB, NSC) maken het Hoofdlijnenakkoord bekend. Daarin staat de passage: 'Er komt een wettelijke regeling voor en van de onafhankelijke inspecties, toezichthouders en autoriteiten, inclusief hun wijze van handhaving (wet op de rijksinspecties en autoriteiten).'

   4. JuliConcept tekst gereed

      In het zomerreces wordt het concept wetsvoorstel besproken met de nieuwe minister van BZK en daarna voorgelegd aan het Secretarissen-Generaal Overleg.

   5. 13 septemberRegeerprogramma Kabinet met aankondiging wet

      Het kabinet presenteert het Regeerprogramma, met in het hoofdstuk 'Goed bestuur en sterke rechtsstaat' de aankondiging van de wet. 

      'Het kabinet komt op zeer korte termijn met een concept Kaderwet inzake de rijksinspecties. Dit wetsvoorstel beoogt als onderdeel van de verbetering van de besturing binnen de rijksoverheid de onafhankelijke taakuitoefening van de rijksinspecties wettelijk te waarborgen. Het wetsvoorstel draagt voorts bij aan het verder versterken van de maatschappelijke oriëntatie en responsiviteit van de inspecties, het effectiever reflecteren op de effecten van beleid in de praktijk, en meer algemeen het verbinden van het beleid met de uitvoeringspraktijk. In aanvulling hierop zal worden onderzocht hoe de toezichtstaak van andere autoriteiten en toezichthouders kan worden verbeterd.'

   6. December 2024Start Internetconsultatie na passeren Ministerraad

      Naar verwachting start de internetconsultatie, nadat het wetsvoorstel langs de ministerraad is geweest. 

6. 2025

   1. Ergens in 2025

      Aanbieding wetsvoorstel aan Tweede Kamer; de wet treedt in werking na publicatie in de Staatscourant